ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ - ਬਰਸੀ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼

ਅਨੇਕਾਂ ਦੇਸ਼ ਪਿਆਰ, ਰੋਮਾਂਟਿਕ, ਲੋਕ ਦਰਦ, ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਪਿਆਰ, ਇਤਿਹਾਸਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ, ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਰਚਣਹਾਰ ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ ਨੇ 13 ਮੲੀ 1966 ਨੂੰ ਖੂਹ ਵਿਚ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਲੀਲਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਲੲੀ।
ਨੂਰਪੁਰੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1906 ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਹੁਕਮ ਦੇੲੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਲਾਇਲਪੁਰ ਲਾਗੇ ਨੂਰਪੁਰ ਪਿੰਡ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਖਾਲਸਾ ਹਾੲੀ ਸਕੂਲ ਲਾਇਲਪੁਰ ਵਿਚ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਨ ਉਪਰੰਤ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਲਾਇਲਪੁਰ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਭਰਤੀ ਲੲੀ ਟਰਾਇਲ ਦੇਣ ਗੲੇ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦਾ ਕੱਦਾਵਰ ਜੁੱਸਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਥਾਣੇਦਾਰ ਭਰਤੀ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਨੂਰਪੁਰੀ ਨੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਇਕ ਥਾਣੇ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੀ ਹੀ ਸੁਮਿੱਤਰਾ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੋ ਮੰੁਡੇ ਹੋੲੇ।
ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਭੱਠੀ ’ਤੇ ਮਾਰੇ ਛਾਪੇ ਦੌਰਾਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਭਗਦੜ ਵਿਚ ਚੱਲੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਬੰਦੇ ਹਲਾਕ ਹੋ ਗੲੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਅ ਭਾਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਗੀਤ-

ਇਥੇ ਦਰ ਦਰ ਫਾਹੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ
ਛੁਰੀਆਂ ਹੇਠ ਨਾ ਆ
ਇਥੇ ਡਾਕੇ ਪੈਣ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ
ਤੇਰਾ ਦੇਣਗੇ ਆਲਣਾ ਢਾਹ
ਇਥੇ ਜ਼ਹਿਰ ਭਰੀ ਵਿਚ ਦਾਣਿਆਂ
ਤੇਰੀ ਦਿੱਤੀ ਚੋਗ ਰਲਾ...
ਨੂਰਪੁਰੀ ਪਛਤਾੲੇਂਗਾ
ਮੁੜ ਵਤਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾ

ਉਸੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਅਧੀਨ ਨੂਰਪੁਰੀ ਬੀਕਾਨੇਰ ਤੋਂ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆੲੇ। 1940 ਵਿਚ ਉਪਰੋਕਤ ਗੀਤ ਸਮੇਤ ‘ਮੰਗਤੀ’ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋੲੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਗੀਤ ਬਹਾਰਾਂ ਦੇ’, ‘ਵਲੈਤ ਪਾਸ’ ਆਦਿ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਲਿਖੇ। ਉਪੇਰਾ ‘ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਾਹਿਬਾ’ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੇ ਦਰਜਨਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗੀਤ ਬੇਹੱਦ ਮਕਬੂਲ ਹੋੲੇ ਤੇ ਬੱਚੇ-ਬੱਚੇ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ।
ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਸੌਗਾਤ’ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਇਨਾਮ 1960-61 ਵਿਚ ਮਿਲਿਆ। ‘ਸੌਗਾਤ’ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਨੂਰਪੁਰੀਆਂ’ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਛਪਵਾੲੀ। ‘ਵੰਗਾਂ’, ‘ਜਿਊਂਦਾ ਪੰਜਾਬ’, ‘ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੇ ਗੀਤ’ ਅਤੇ ‘ਆਖਰੀ ਸੌਗਾਤ’ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਛਪੀਆਂ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਪਰ ਦੋ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਖੇਤ, ਥੇਹ, ਜੂਹ, ਚਿੱਕੜ, ਮੜੀਆਂ, ਚਰਖੇ, ਪੂਣੀਆਂ, ਕਿਸਾਨ, ਮਜ਼ਦੂਰ, ਅੰਬ, ਪਿੱਪਲ, ਕਿੱਕਰ, ਬੇਰੀ ਆਦਿ ਦਰੱਖਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਦੀਆਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਨੂਰਪੁਰੀ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਨੇ 75 ਰੁਪੲੇ ਮਹੀਨਾ ਵਜ਼ੀਫਾ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ।
ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਲੋਕੀਂ, ਦਿੱਲੀ\ਬੰਬੲੀ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਬੰਗਲੇ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪੲੇ ਸਨ। ਪਰ ਇਹ ਫ਼ਕੀਰ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਰੱਬੀ ਲੋਕ ਮਾਡਲ ਹਾਊਸ ਕਾਲੋਨੀ ਜਲੰਧਰ ਵਿਚ ਕਿਰਾੲੇ ’ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਨੂਰਪੁਰੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਕੲੀ ਵਾਰ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਖਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਵਾਰ ਮਨਿਆਰੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਲੱਗੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੋਟੋ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਦੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਸਦਾ ਲੲੀ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਨਾ ਜਾਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਹੋਰ ਸਰਮਾਇਆ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਆਖਿਰ ਤੁਰ ਹੀ ਗਿਆ ਸਾਡਾ ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ।

-ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
6\1 ਅਗਰ ਨਗਰ, ਸੰਗਰੂਰ।
(ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ ਵਿੱਚੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ)


ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ 'ਚ ਕਵਿਤਾ - ਭਾਖੜੇ ਤੋਂ ਆਉਦੀ ਮੁਟਿਆਰ ਨੱਚਦੀ ਚੇਤੇ ਹੋਵੇ!!!